REFLEJARON NUESTRO TRABAJO EN EL DIARIO EL PAIS

Nota publicada en la edición Galicia del diario EL PAIS – viernes 18 de febrero de 2011

O almacén sen fin do MEGA

O Museo da Emigración Galega de Buenos Aires afronta unha inxente tarefa de clasificación documental a pesar da súa escaseza de medios

Por José Luis Estévez

Apenas catro persoas son as responsables da clasificación e investigación dos máis de cen mil documentos que forman o arquivo do Museo de Emigración Galega (MEGA) de Buenos Aires. Situado no barrio porteño de San Telmo, o museo foi creado en 2005 por iniciativa da Federación de Sociedades Galegas (FSG) de Arxentina, que ten a súa sede no mesmo inmoble. No seu almacén atópanse milleiros de documentos procedentes dos distintos centros galegos que pecharon as portas, do Centro Republicano de Buenos Aires, da propia FSG e de moitos particulares que doaron as súas pertenzas ao museo cando faleceron. As dificultades son moitas, pero o entusiasmo suple a falla de medios para desenvolver esta tarefa.

O historiador Ruy Farías, responsable de investigación do MEGA, explica que nestes momentos existe un inventario de todos os documentos que forman o arquivo, aínda que está pendente o labor de catalogación do mesmo. O modelo de traballo do museo é o que se puxo en marcha co proxecto de restauración de fichas do arquivo do Centro Republicano. A través dun convenio cunha universidade porteña, un grupo de bolseiros traballou durante varios meses para restaurar as fichas. Deste xeito, conseguiuse realizar un traballo de restauración importante cun baixo custe e, ademais, contribuíuse á formación dos mozos que realizaron esta tarefa.

Farías apunta que un dos problemas cos que se atopan os investigadores para realizar o seu traballo é a falta de medios técnicos, como por exemplo un escáner para dixitalizar os documentos. “As axudas que poidan chegar para adquirir medios técnicos serían benvidas, porque temos bastante precariedade neste sentido”, sinala o historiador, quen destaca que no arquivo hai documentos de gran valor para descubrir aspectos pouco coñecidos en Galicia sobre a emigración. Por exemplo, o grande esforzo que fixeron moitos emigrantes para axudar de formas moi diversas ás persoas que trataron de exiliarse en Arxentina tras a Guerra Civil ou que tentaban asentarse noutro país europeo.

O subdirector do MEGA, Miguel Chiloteguy, apunta que entre os próximos obxectivos do centro está a catalogación dos máis de 50.000 artigos sobre a Guerra Civil (procedentes de medios de comunicación de diversas partes do mundo) que existen no seu arquivo. Outro dos traballos pendentes é a dixitalización do xornal Galicia, editado pola FSG desde 1922 (inicialmente co nome El Despertar Gallego). O xornal é un instrumento moi importante para coñecer a historia política da FSG e para achegarse ao papel xogado polas institucións da colectividade como ámbitos de socialización dos emigrantes. O museo conta coa única colección completa deste xornal que existe no mundo.

A Xunta e a Deputación da Coruña teñen prestado apoio para desenvolver estes traballos, pero os esforzos feitos ata o de agora semellan insuficientes dada a magnitude da tarefa que queda por diante. Resulta paradoxal que mentres en Santiago acaban de inaugurarse amplos espazos destinados á conservación e exhibición de libros e documentación na Cidade da Cultura, en Buenos Aires haxa unha gran cantidade de documentación que está pendente de analizar e na que sen dúbida os investigadores poderían atopar material moi interesante para explicar moitas cousas sobre a emigración e os exiliados galegos e doutros puntos de España en Arxentina.

Aparte do traballo que se desenvolve no MEGA para a conservación do seu enorme arquivo, hai iniciativas particulares que tamén procuran a conservación da memoria dos emigrantes. Entre elas, unha das máis interesantes leva funcionando dende hai 30 anos. É o proxecto Lembranzas da Terra, que consiste en recompilar testemuños orais dos maiores de orixe galega que aínda viven en Arxentina, para que non se perdan os bailes e as cancións que escoitaban cando abandonaron a súa terra, hai moitas décadas. É un novo intento para manter vivas tradicións que esmorecen.

Os papeis ciscados da emigración

Milleiros de documentos agardan un tratamento axeitado en Buenos Aires

Se unha das cousas fundamentais para definir un pobo é a súa memoria, Galicia ten un problema. En Buenos Aires, a capital galega do exilio, poden atoparse de xeito esparexido milleiros de documentos que constitúen a base dende a que se podería construír un dos capítulos máis importantes da historia política e cultural galega do último século.

O feito de que se atopen localizados non significa que resulte sinxelo acceder a eles. Domicilios particulares, centros sociais, bibliotecas e o Museo da Emigración Galega son os lugares onde debería procurar un investigador que desexase reconstruír a apaixonante historia do exilio galego en Arxentina. O problema é que tería moitas dificultades para atopar algunha orde nuns arquivos que foron construídos por acumulación e que requiren moito traballo e medios humanos para ser clasificados.

Un bo exemplo do estado desta memoria escrita dos exiliados é o que acontece co importante arquivo que se atopa na casa do empresario, intelectual e galeguista Manuel Puente, un nome fundamental para entender como comenzou a construirse a nova Galicia que xurdiu na capital porteña. O seu domicilio particular, habitado na actualidade pola súa filla octoxenaria e o marido desta, é un museo en si mesmo onde se atopan documentos de gran valor histórico xunto a exemplares únicos de libros e fotografías que deixan constancia da presenza nesa casa de grandes figuras da política e a cultura galegas no exilio. O destino deste importante arquivo será incerto cando os actuais ocupantes da casa deixen de estar alí.

No Museo da Emigración Galega (MEGA) o problema non é tanto de espazo senón máis ben de recursos para poder clasificar os milleiros de documentos que os distintos centros galegos e persoas particulares foron deixando para o seu almacenamento. Ata o Centro Republicano Español entregou os seus fondos completos ao museo cando se produciu a súa desaparición. As boas intencións non semellan suficientes para clasificar como se debería un conxunto de documentos desta importancia.

Mentres que en Galicia abren as súas portas inmensos contedores culturais supostamente preparados para albergar e clasificar documentos de todo tipo, aínda que ás veces sen unha función definida, na Arxentina amoreanse os problemas para conservar axeitadamente unha parte tan importante da historia deste país.

Quizáis o que falte sexa diálogo e máis colaboración entre ambas as dúas beiras do Atlántico para lograr a conservación e ordenación destes arquivos, que corren serio risco de esquecemento. Un luxo que Galicia non se pode permitir.